Referendum lokalne ma umocowanie w 170 artykułu Konstytucji, wskazuje on przedmiot referendum jako odwołanie organu pochodzącego z wyborów bezpośrednich. Ustawa z dnia 4.11.2000r., która definiuje referendum, jako mechanizm, dzięki któremu mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego, jako członkowie wspólnoty wyrażają w drodze głosowania swoją wole co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organu danej jednostki lub w sprawach odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gminy także i wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Spis treści
Cele referendum
Referendum zwołuje się w celu odwołanie organu takiego jak Rada gminy, powiatu i sejmiku województwa. Referendum nie może być przeprowadzone wcześniej niż 10 miesięcy od wyborów i nie wcześniej niż 10 miesięcy od ostatniego referendum w tej sprawie oraz gdy do wyborów pozostało 8 miesięcy. Referendum obligatoryjne jest zwołane w celu odwołania organu wykonawczego w gminie: wójta, burmistrza, prezydenta miasta. Może zostać zwołane gdy mieszkańcy mogą zadecydować o samo opodatkowaniu na cel publiczny w gminie np.: wywóz śmieci, ochrona środowiska, oświata, lokalny transport zbiorowy, budownictwo komunalne, ład przestrzenny.
Kto może wystąpić o przeprowadzenie referendum
Z inicjatywą przeprowadzenia referendum mogą wystąpić organ stanowiący jednostka samorządu terytorialnego, lub mieszkańcy (w liczbie co najmniej 10% uprawnionych do głosowania w przypadku gmin lub powiatu, w przypadku województwa 5%). W innych przypadkach o zwołaniu referendum mogą zadecydowaćco najmniej 15 osobowa grupa obywateli posiadająca prawo wyborczelubstruktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostcealboorganizacja społeczna posiadająca osobowość prawną
Wniosek mieszkańców podlega sprawdzaniu pod względem formalnym. Rada powołuje komisję, która rozpatruje wniosek, ma na to 30 dni. Jeżeli wniosek dotyczy odwołania organu kierowany jest do rozpatrzenia do Komisarza. Jeżeli rada odrzuci wniosek lub nie rozpatrzy go w wyznaczonym terminie wnioskodawcy przysługuje prawo do złożenia skargi.
Ważność referendum
Referendum jest ważne jeżeli za jednym z rozwiązań w sprawie poddanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Natomiast referendum w sprawie samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne jest ważne jeżeli za samoopodatkowaniem oddano co najmniej 2/3 ważnych głosów.
Od 1990 roku referendów w sprawie odwołania organu stanowiącego jest coraz więcej. Coraz więcej jest referendów ważnych i skutecznych w tym 85% wszystkich referendów stanowiły głosowania nad odwołaniem organów władzy. Z każdym rokiem zwiększa się skuteczność referendów
W roku 2013 samorządowej w 85 gminach odbyło się 111 referendów lokalnych w sprawie odwołania organu jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji. W tym było 16 ważnych referendów, przy średniej frekwencji powyżej 17% co może oznaczać, ze referenda nie cieszą się znaczną popularnością.
